Robots en cobots: dit moet je regelen (update)

Auteur: Eveline Janse (Everlution)

Datum: 15 januari 2024

Dit artikel is een update van het artikel ‘Robots en cobots: dit moet u regelen‘ van 10 november 2021

Cobots en geavanceerde robots zijn sterk in opkomst. Maar die technologieën brengen ook nieuwe veiligheidsvraagstukken met zich mee. Welke maatregelen moet je nemen binnen de organisatie?

Dankzij artificial intelligence en andere nieuwe technologieën worden geavanceerde machines zoals robots en cobots steeds meer ingezet. Met name in vervoer en opslag, de maakindustrie en de agrarische sector. Werknemers moeten uiteraard veilig kunnen werken met de machines in het bedrijf. Sinds kort is er ook een nieuwe EU-machineverordening met nieuwe veiligheidseisen voor machines.

Machines zo veilig mogelijk maken

Fabrikanten zijn verplicht om machines zo veilig mogelijk te maken. Ze moeten met conformiteitsbeoordelingen aantonen dat zij voldoen aan de gestelde veiligheids- en gezondheidseisen. Maar niet alle risico’s zijn volledig te voorkomen. Zelfs als een robot omhekt staat, kunnen er nog risico’s ontstaan, bijvoorbeeld tijdens onderhoud. En natuurlijk zijn lang niet alle machines en robots omhekt. Cobots zijn zelfs bedoeld om mee samen te werken. Dat betekent dat je met de cobot in aanraking kunt komen.

Er zijn geen specifieke gegevens voor incidenten met robots. Wel is het bekend dat er vrij veel ongevallen voorkomen met machines. Denk daarbij aan contact met bewegende delen van de machine of beknelling tussen een machine en een ander object. Dat is dus iets om waakzaam voor te zijn.

Oorzaken van machineongevallen

Wat zijn zoal de oorzaken van machineongevallen? Het valt op dat de rol van de mens hierin groot is. Uit onderzoek naar de arbeidsongevallen blijkt dat onder andere een aantal zaken tot ongevallen kunnen leiden. Denk bijvoorbeeld aan: gebrekkige communicatie en coördinatie, de competenties van de medewerkers en het niet hanteren van de procedures. Ook een slechte ergonomie van de machine kan tot ongevallen leiden. Met andere woorden begrijpt de werknemer wat er op een display staat?

Beheersmaatregelen in de ontwerpfase van de robot

Werken met robots en cobots vraagt om aanpassingen in de manier van werken. Een machine doet in principe wat hem wordt opgedragen. Daar moet de werknemer zich bewust van zijn. In de nabije toekomst zal dat gaan veranderen. Robots en cobots kunnen dan door slimme algoritmen zelf hun werk(indeling) optimaliseren en bepalen. Dat vraagt om de juiste beheersmaatregelen in de ontwerpfase van de robot. Maar ook extra maatregelen gericht op de eerder beschreven mensgebonden factoren.

Risico's inventariseren risico’s voor de eigen werkomgeving

Onveilige situaties, en dus risico’s op ongevallen, ontstaan vanuit de techniek en door interactie met mensen binnen de werkomgeving. De veiligheid voor de techniek is in de eerste plaats een zaak voor de fabrikant. Maar in de uiteindelijke toepassing verschillen de mens en de omgeving. Ga er dus niet zomaar vanuit dat een machine ‘veilig is gemaakt’. Inventariseer de risico’s voor de eigen werkomgeving. Werk je in een heel stoffige omgeving? Dan kan het zijn dat de sensors daardoor niet goed werken. Of het is erg lawaaiig waardoor je de waarschuwingssignalen niet hoort als het misgaat.

Een speciale RI&E

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo.

Denk ook aan onverwachte momenten

Bij veiligheidsrisico’s denk je al snel aan de medewerkers die dagelijks werken met de machines. Maar ook de risico’s voor monteurs tijdens reparaties en onderhoud zijn belangrijk om in de gaten te houden. En denk ook aan onverwachte momenten. Bijvoorbeeld als er een storing of noodsituatie ontstaat. Op dat moment bestaat de kans dat medewerkers gaan improviseren. Ze passeren plotseling (of bewust) barrières om een fout te herstellen om de machine weer aan de praat te krijgen. Dit soort situaties vragen om goede instructies en robuuste, redundante beschermingsmaatregelen.

Risico's inventariseren voor de complete levenssyclus

In de nieuwe machineverordening is vastgelegd dat fabrikanten risico’s moeten inventariseren voor de complete levenscyclus van een machine. Denk aan risico’s tijdens het transport, de installatie, reinigen, onderhoud en uiteraard het werken met de machine. Vraag de fabrikant hier actief naar: welke scenario’s zijn meegenomen bij het testen? Niet alles is voor fabrikanten uitputtend te testen. De situatie per bedrijf verschilt nu eenmaal. Maar de informatie is uitermate waardevol. Bekijk waar al naar gekeken is en wat er mist ten opzichte van de situatie in het bedrijf. Betrek die informatie in de integrale risico-analyse met de leverancier.

Bronmaatregelen

Binnen de organisatie zijn collectieve maatregelen te nemen om veilig te werken met robots en cobots. Dit kunnen automatische beveiligingen zijn. Bijvoorbeeld dat een machine vanzelf uitgaat als je de deur opent of het lichtscherm doorloopt. Of passieve beveiligingen: op een noodknop drukken waarna de machine uitgaat.

Individuele maatregelen

Bij individuele maatregelen valt te denken aan taakroulatie om vermoeidheid te voorkomen en de blootstelling aan arborisico’s te verlagen. Stel als laatste (of als aanvullende maatregel) persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) beschikbaar. Dat kan bijvoorbeeld een helm zijn voor het geval een cobot toch iets laat vallen.

Een consequent onderhoudsregime

Regulier onderhoud is een andere belangrijke preventieve maatregel. Zoals gezegd vormen momenten van storing serieuze veiligheidsrisico’s. Je moet dan in een split-second keuzes maken. Door een consequent onderhoudsregime op machines neemt het risico op storingen, en daarmee ook het veiligheidsrisico, af. Ook het toepassen van strikte LOTOTO-procedures (lockout – tagout – tryout) bij onderhoud zijn een must.

Duidelijke instructies en training

Het werken met robots en cobots vraagt om een andere manier van werken. Zorg voor duidelijke voorlichting en instructies voor de operators en de monteurs. Fabrikanten bieden in veel gevallen trainingen aan. Zeker als er weinig kennis binnen de organisatie is over werken met robots of cobots, is een dergelijke training aan te bevelen. Ook fabrikanten doen zelf veel tests en onderzoek. Goede instructies over wat er wel en niet mogelijk is en hoe de machine werkt, is essentieel om veilig te kunnen werken. Houd goed in de gaten dat de afdeling inkoop dit niet schrapt vanuit kostenoverwegingen.

De gevolgen van aanpassingen aan de machine

Doe je een substantiële aanpassing aan een machine? Dan ben je wettelijk gezien de fabrikant van het (robot)product. Daarmee word je verantwoordelijk voor de conformiteitsbeoordeling van de machine en het voldoen aan de veiligheidseisen. Zet je bijvoorbeeld een ander eindstuk (gripper) op een robot, zodat hij naast lassen ook kan snijden? Dan is daar door de leverancier geen CE-markering voor afgegeven. Naast de officiële goedkeuring moet je een risico-analyse uitvoeren voor iedere aanpassing die je doet.

Betrek de medewerkers

Een laatste aantekening. De introductie van nieuwe machines en robots kan nog weleens leiden tot angst voor baanverlies bij medewerkers. Om aan te tonen dat mensen beter werk leveren dan machines, kan een enkeling proberen een machine te saboteren. Bijvoorbeeld door iets in de weg te zetten, zodat een AGV (automated guided vehicle) niet goed functioneert. Betrek medewerkers daarom in een vroeg stadium bij de geplande introductie van machines. Leg duidelijk uit wat de machine kan betekenen en bijdragen in de ondersteuning van hun werk. Zo voorkom je dat medewerkers bang zijn voor de machine, en voor het verliezen van hun baan. Onderzoek wijst uit dat robots en cobots vooral taken en activiteiten wegnemen die doorgaans ‘dull, dirty and dangerous’ zijn voor de mens. De kwaliteit van het mensenwerk zal daardoor toenemen.

Tips voor veilig werken met robots

Zorg dat veiligheid opgenomen is in de inkoopeisen. En dat de afdeling inkoop het belang daarvan onderkent.
Ga proactief in gesprek met de fabrikant over de toepassing in het bedrijf. Houd daarbij rekening met de fysieke en sociale werkcontext waar de robot of cobot komt te staan.
Vraag na welke risicoscenario’s of -situaties getest zijn door de fabrikant.
Maak samen met de leverancier een integrale RI&E voor de specifieke situatie in uw bedrijf, inclusief onderhoud.
Neem beheersmaatregelen om de veiligheid te waarborgen volgens de arbeid hygiënische strategie.
Instrueer werknemers (eigen personeel en inhuurkrachten) en leidt ze op als het nodig is.