Robots en cobots: dit moet u regelen

Cobots en geavanceerde robots zijn sterk in opkomst. Maar die technologieën brengen ook nieuwe veiligheidsvraagstukken met zich mee. Wat moet u regelen in uw organisatie?

Dankzij Artificial Intelligence en andere nieuwe technologieën worden geavanceerde machines zoals robots en cobots steeds meer ingezet. Met name in vervoer en opslag, de maakindustrie en de agrarische sector. Werknemers moeten uiteraard veilig kunnen werken met de machines in het bedrijf. In mei van dit jaar is daarom de nieuwe initiatiefwet voor een verordening machineveiligheid gelanceerd door de Europese Commissie.

Machines zo veilig mogelijk maken

Fabrikanten zijn ook nu al verplicht om machines zo veilig mogelijk te maken. Ze moeten met conformiteitsbeoordelingen aantonen dat zij voldoen aan de gestelde veiligheids- en gezondheidseisen. Maar niet alle risico’s zijn volledig te voorkomen. Zelfs als een robot omhekt staat, kunnen er nog risico’s ontstaan, bijvoorbeeld tijdens onderhoud. En natuurlijk zijn lang niet alle machines en robots omhekt. Cobots zijn zelfs bedoeld om mee samen te werken en dat betekent dat iemand met de cobot in aanraking kan komen.

Hoewel er geen specifieke gegevens zijn voor incidenten met robots, is het wel bekend dat er vrij veel ongevallen voorkomen met machines. Denk daarbij aan contact met bewegende delen van de machine of beknelling tussen een machine en een ander object. Dat is dus iets om waakzaam voor te zijn.

Oorzaken van machineongevallen

"De rol van de mens is groot bij machineongevallen".

Wat zijn zoal de oorzaken van machineongevallen? Het valt op dat de rol van de mens hierin groot is. Uit onderzoek naar de arbeidsongevallen blijkt dat onder andere een aantal zaken tot ongevallen kunnen leiden. Denk bijvoorbeeld aan: gebrekkige communicatie en coördinatie, de competenties van de medewerkers, niet hanteren van de procedures en slechte ergonomie van de machine (interface, begrijpt de werknemer wat er op een display wordt weergegeven).

Feiten en cijfers over ernstige machineongevallen:

* In 38 procent van bedrijfsongevallen is de medewerker zich niet bewust van de gevarenzone of verliest hij of zij het evenwicht.

* Bij 26 tot 37 procent van bedrijfsongevallen heeft de medewerker de gevarenzone bewust genegeerd.

* Bij vrijwel alle onderzochte arbeidsongevallen speelt de menselijke factor (van het slachtoffer) een belangrijke rol.

Beheersmaatregelen in de ontwerpfase van de robot

Werken met robots en cobots vraagt om aanpassingen in de manier van werken. Een machine doet in principe wat hem wordt opgedragen. Daar moet de werknemer zich bewust van zijn. In de nabije toekomst zal dat gaan veranderen als robots en cobots door slimme algoritmen zelf hun werk(indeling) kunnen optimaliseren en bepalen. Dat vraagt om de juiste beheersmaatregelen in de ontwerpfase van de robot. Maar ook extra maatregelen gericht op de hierboven beschreven mensgebonden factoren.

Risico’s inventariseren risico’s voor de eigen werkomgeving

"Ga er niet zomaar vanuit dat een machine ‘veilig' is gemaakt".

Onveilige situaties, en dus risico’s op ongevallen, ontstaan vanuit de techniek en door interactie met mensen binnen de werkomgeving. De veiligheid voor de techniek is in de eerste plaats een zaak voor de fabrikant. Maar in de uiteindelijke toepassing verschillen de mens en de omgeving. Ga er dus niet zomaar vanuit dat een machine ‘veilig is gemaakt’. Inventariseer de risico’s voor de eigen werkomgeving. Zo kan het zijn dat er gewerkt wordt in een heel stoffige omgeving, waardoor sensors niet goed werken. Of is het erg lawaaiig waardoor waarschuwingssignalen niet gehoord worden als het misgaat.

Een speciale RI&E

Bespreek de specifieke kenmerken van je werkomgeving daarom ook expliciet met de fabrikant of leverancier van de robot en maak met elkaar een integrale risicoanalyse voor installatie. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van GRIP (Guarding Robot Interaction Performance). Dit is een RI&E die specifiek is gericht op mens-machine-interactie en diverse eisen uit de machineverordening.

Via een gestructureerde vragenlijst worden allerlei aspecten van veiligheidsrisico’s en beheersmaatregelen nagelopen. Daarbij wordt gekeken naar technische factoren, de factor mens en de factor omgeving. Aan de hand van een digitale visualisatie (profielwiel) ontstaat er inzicht in de risico’s. Een stoplichtmodel laat duidelijk zien op welke gebieden (aanvullende) maatregelen nodig zijn: in orde (groen), niet in orde (rood) of in orde na aanvullende maatregelen (oranje). Als je al gebruikmaakt van de veelgebruikte BowTie-software, kan een directe koppeling worden gemaakt.