Dit zijn de mogelijkheden en moeilijkheden bij robotisering van werk

Wat gaat de robot voor u betekenen? Tien jaar geleden vroegen we ons af hoe ons werk er in 2021 uit zou zien. Wellicht zou dat dan volledig zijn overgenomen door robots. Nu in 2021 weten we dat het zo’n vaart niet is gelopen, maar er worden wel steeds meer robots ingezet op de werkvloer. Wat betekent dat voor onze manier van werken?

Wat is de invloed van robots op de kwaliteit van werk? Wat zijn de consequenties op het inkomen en de werkzekerheid van werkenden, de ervaren werkdruk? Verandert de betekenis van werk en wat zijn de mogelijkheden om voor anderen te zorgen en te (blijven) leren.

Wordt het leven er leuker van?

Robotisering werkt door in het welzijn van mensen. Daarom is het belangrijk om oog te hebben voor de betekenis van werk en ruimte te bieden voor zeggenschap bij medewerkers. Dat zal doorwerken in het functioneren van organisaties én de kwaliteit van de samenleving.

Wat is robotisering eigenlijk?

Robotisering betekent dat steeds meer werkzaamheden worden uitgevoerd door robots. Robots worden al een tijdje ingezet bij bedrijven. Toch hebben nog maar weinig werknemers in hun werk ook met robots te maken. De verwachting is echter dat de impact van robots in de komende tien jaar gaat toenemen. Dat geldt voor industriële robots die in productiebedrijven worden ingezet. Maar ook voor service-robots, zoals logistieke robotsystemen in magazijnen en distributiecentra, inspectierobots, operatierobots in ziekenhuizen of melkrobots in boerenbedrijven.

Bijsturen op kansen en risico’s robotisering

Een van de effecten van robotisering is dat met name laaggeschoold werk in de industrie verdwijnt. Dat blijkt ook uit de verkenning ‘Robotisering en de kwaliteit van werk’ van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Tegelijk biedt de inzet van robotisering vanuit het maatschappelijk perspectief ook mogelijkheden. Het SCP roept werkgevers, werknemers en overheid op om te starten met een robotiseringsagenda waarmee de komende jaren wordt bijgestuurd op de kansen en risico’s van robotisering op de arbeidsmarkt.

Oplossing voor probleem van vergrijzing

Robotisering kan oplossingen bieden voor toekomstige maatschappelijke problemen, zoals de toenemende vergrijzing. Door robots in te zetten kan, ook met een afnemende beroepsbevolking, de productiviteit op peil worden gehouden. Daarnaast zullen robots in de komende jaren naar verwachting ook meer in andere sectoren worden ingezet.

Zwaar werk lichter maken

Het gebruik van professionele service-robots kan het werk van mensen veiliger of minder zwaar maken. Ook voor werknemers met een lichamelijke beperking wordt het mogelijk om werkzaamheden op zich te nemen die zij voorheen niet konden uitvoeren. Zo blijven werkenden in fysiek belastende beroepen waarschijnlijk langer in goede gezondheid. Dat heeft voordelen voor de individuele werkende, maar ook voor de samenleving als geheel.

Ontslag voor laaggeschoold werk dreigt

Tegenover deze kansen staan ook een aantal risico’s. Die concentreren zich met name bij laaggeschoolden concentreren. Door robotisering verdwijnt in de industrie vooral laaggeschoold werk. Sommige werknemers kunnen herplaatst worden, maar voor anderen dreigt ontslag. Voor hen zal het bovendien moeilijker worden om een andere baan op hetzelfde niveau te vinden. Voor jongeren met een lage opleiding zal het lastiger worden om aan werk te komen. Daarnaast komt het inkomen van lager opgeleiden door robotisering onder druk te staan. Zij hebben een grotere kans dat hun werk minder uitdagend en afwisselend wordt. Daar tegenover staat dat er een grotere vraag naar technisch personeel op alle niveaus. Vooral hoger opgeleiden lijken van toenemende robotisering te profiteren.

Blijven inzetten op scholing

Om de nadelige gevolgen van toenemende robotisering tegen te gaan pleit het SCP voor werk-naar-werk trajecten en een blijvende inzet op scholing en ontwikkeling van werkenden. Bijvoorbeeld door nascholing te richten op het onderhouden of controleren van werk dat door robots wordt uitgevoerd. Maar ook door werknemers zeggenschap te bieden over de inzet van deze robots op de werkvloer. Er zijn werknemers die niet in staat zijn zich ‘op te scholen’ naar ander werk voor de langere termijn. Voor deze werknemers moet gekeken worden hoe zij passend werk, een redelijk inkomen en een zinvol bestaan krijgen.

Werknemers en werkgevers moeten deze verantwoordelijkheid, samen met de overheid, oppakken. De Actie-agenda Leven Lang Ontwikkelen die de Sociaal-Economische Raad (SER) heeft opgesteld biedt hiervoor bruikbare aanknopingspunten.

Robotisering in de toekomst

Kansen en risico’s voor de kwaliteit van werk moeten goed gevolgd worden. Daarnaast is het van belang, wanneer bedrijven gebruik van robots gaan maken, dat werknemers worden betrokken bij de invoering ervan. Door werknemers zeggenschap te geven wordt verminderd dat robots als een bedreiging worden gezien.

Verandert de werkdruk door robotisering?

Tot nu toe is nog weinig onderzoek gedaan naar hoe robotisering doorwerkt op de werkdruk van werknemers en de mate waarin zij hun werk als betekenisvol ervaren. Door hierover in de komende jaren kennis op te doen, kan meer gericht worden bijgestuurd.

Het SCP pleit voor een robotiseringsagenda gericht op de volle breedte van de kwaliteit van werk. Zo kunnen de mogelijkheden van robotisering worden benut vanuit het bedrijfsperspectief, maar ook vanuit maatschappelijk perspectief. Hiermee kunnen investeringen in kwaliteitsvol werk zich uitbetalen voor individuen, bedrijven en de samenleving. Werknemers en werkgevers moeten deze verantwoordelijkheid, samen met de overheid, oppakken.